ΒΡΑΒΕΙΟ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ - 2016

Στις αρχές του 18ου αιώνα μεταξύ Μοριά, Επτανήσων και, πιθανότατα, Βενετίας, ο ζωγράφος και στρατιωτικός Παναγιώτης Δοξαράς (1662-1729) μετέφρασε στα ελληνικά τις πραγματείες περί ζωγραφικής του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του φλωρεντινού ουμανιστή Λεόν Μπαττίστα Αλμπέρτι, κείμενα που συγκαταλέγονται στις σημαντικότερες πηγές της ιστορίας της ευρωπαϊκής τέχνης, καθώς και οδηγίες για την τέχνη της τοιχογραφίας του ιησουίτη ζωγράφου Αντρέα Πότσο. Συνάμα, εξελλήνισε χιλιάδες ονόματα ζωγράφων που περιλαμβάνονταν στο πρώτο καλλιτεχνικό λεξικό, όπως κυκλοφόρησε στα ιταλικά το 1719, και μετέφρασε μια ομιλία του Πάολο Σένιερι, επιφανούς ιησουίτη ιεροκήρυκα της εποχής. Ο Δοξαράς συγκέντρωσε τις μεταφράσεις αυτές, καθώς και κάποια μικρότερα κείμενα, σε ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο, με τον τίτλο «Τέχνη Ζωγραφίας», το οποίο, άγνωστο για ποιους λόγους, δεν εκδόθηκε τότε και έφτασε ώς εμάς σε δύο απόγραφα: ένα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας και ένα, από πολλές απόψεις πληρέστερο, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Στον παρόντα τόμο εκδίδονται για πρώτη φορά, με διπλωματική μέθοδο, τα κείμενα που απαρτίζουν το απόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Η πρωτοβουλία του Δοξαρά, ο οποίος συνήθως προσδιορίζεται ως ο πρώτος νεοέλληνας ζωγράφος ή ως ο «μεταβυζαντινός» που έγινε «δυτικός», εκτός του ότι συνιστά μια δυνάμει παρέμβαση στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι των ελληνόφωνων πληθυσμών, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο, παρουσιάζει επιπλέον ένα γενικότερο ενδιαφέρον: ως προς τη γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε, καθώς μεταγλωττίστηκαν για πρώτη φορά λέξεις που αντιστοιχούσαν σε όρους και έννοιες δίχως αναλογία στον κόσμο για τον οποίο προορίζονταν οι μεταφράσεις, και ως προς τη διάχυση θρησκευτικών και, με την ευρεία έννοια, πολιτικών ιδεών από τον δυτικό στον ανατολικό-ορθόδοξο κόσμο. Ας σημειωθεί, τέλος, ειδικά για την πραγματεία του Ντα Βίντσι, ότι η μετάφραση του Δοξαρά είναι από τις πρώτες που εκπονήθηκαν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και ότι παραμένει, ακόμα, η μόνη διαθέσιμη στην ελληνική γλώσσα.

Συνέκδοση με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών/ΙΤΕ