Η «Γυναίκα της Ζάκυθος» αρχίζει να γράφεται στη Ζάκυνθο στο διάστημα της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγιού (1825-1826), συμπυκνώνοντας και αναμορφώνοντας γεγονότα της περιόδου αυτής. Είναι η αφήγηση ενός υποθετικού Διονυσίου Ιερομονάχου εγκάτοικου στο ξωκλήσι τον Αγίου Λύπιου (Αλύπιου) στη Ζάκυνθο. Πίσω από το πρόσωπο αυτό κρύβεται βέβαια ο Σολωμός. Είναι άλλωστε μια συμβατική κάλυψη, αντίστοιχη προς το Βιβλικό ύφος του έργου. Κανείς δεν θα αμφέβαλλε ότι πρόκειται για τον ίδιο.

Η "Γυναίκα της Ζάκυθος" αρχίζει να γράφεται στη Ζάκυνθο στο διάστημα της δεύτερης πολιορκίας του Μεσολογγιού (1825-1826), συμπυκνώνοντας και αναμορφώνοντας γεγονότα της περιόδου αυτής. Είναι η αφήγηση ενός υποθετικού Διονυσίου Ιερομονάχου εγκάτοικου στο ξωκλήσι τον Αγίου Λύπιου (Αλύπιου) στη Ζάκυνθο. Πίσω από το πρόσωπο αυτό κρύβεται βέβαια ο Σολωμός. Είναι άλλωστε μια συμβατική κάλυψη, αντίστοιχη προς το Βιβλικό ύφος του έργου. Κανείς δεν θα αμφέβαλλε ότι πρόκειται για τον ίδιο.

Ο αφηγητής, μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο, είναι παρών ή αοράτως παρών σε όλη την έκταση της αφήγησης, και ορισμένα τμήματα αποτελούν οράματά του με την έννοια μεταφοράς σε άλλο τόπο ή χρόνο. Το θέμα είναι μια Γυναίκα στην πόλη της Ζακύνθου, η ασκήμια και η κακία της, η σκληρή συμπεριφορά της απέναντι στις Μεσολογγίτισσες που είχαν καταφύγει στη Ζάκυνθο, το απροκάλυπτο μίσος της εναντίον της επαναστατημένης Ελλάδας, και η μελλοντική τιμωρία της Γυναίκας αυτής.
Στα 1829 ο Σολωμός, έπειτα από την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα, καθαρογράφει και συγχρόνως επεξεργάζεται και πάλι το έργο. Αν και η δράση εξακολουθεί να εντοπίζεται αποκλειστικά στη Ζάκυνθο, ο αφηγητής μεταφέρεται από τον Άγιο Λύπιο της Ζακύνθου στη μονή της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα. Εκεί υποτίθεται ότι ζούσε ως την πρώτη ή δεύτερη δεκαετία του 18ου αιώνα ο "Ιερομόναχος Σολωμός". Ο συγγραφέας (προφανώς παρουσιαζόμενος σαν απόγονος της ίδιας οικογένειας) είχε δήθεν βρει στο κελλί του Ιερομονάχου, σε κρύπτη στον τοίχο, το χειρόγραφο με το κείμενο αυτό, που έτσι μεταβάλλεται σε προφητεία όχι μόνο για τη Γυναίκα και το Μεσολόγγι, αλλά και για την ίδια την επανάσταση του 1821. Πολύ γρήγορα το τέχνασμα αυτό, που διέλυε τον ρεαλιστικό και δραματικό χαρακτήρα του έργου και δημιουργούσε συγκεκριμένες αντιφάσεις, εγκαταλείπεται από τον Σολωμό, και η λέξη Πλατυτέρα διαγράφεται. Γίνονται όμως άλλες τροποποιήσεις, αναδιαρθρώσεις, διαγραφές, προσθήκες και σημειώσεις [...]. Θα δούμε παρακάτω λεπτομερέστερα, στην εξέταση της δομής του έργου, τις δοκιμές, τους δισταγμούς και τις αντιφάσεις των προσθηκών της δεύτερης επεξεργασίας [...] (Από την εισαγωγή στην πρώτη έκδοση, 1994)

Γραμματολογικά η "Γυναίκα της Ζάκυθος" είναι ένα έξοχο δείγμα στρατευμένης λογοτεχνίας, μια πολεμική, με στόχους εθνικοπολιτικούς, ηθικούς και κοινωνικούς. (Δύο φορές γίνεται λόγος για την πείνα του υπηρετικού προσωπικού στο αρχοντικό της Γυναίκας). Είναι συγχρόνως και προσωπική σάτιρα. Γενικότερα όμως βάλλεται στο έργο η νοοτροπία ορισμένων αριστοκρατών της Ζακύνθου, που πιθανώς φοβούνταν ότι, αν επικρατούσε η Επανάσταση, τα Επτάνησα θα ενώνονταν αργά ή γρήγορα με την Ελλάδα, και αυτοί θα έχαναν τους τίτλους και τα πλούτη τους, αφού το επαναστατικό Σύνταγμα του 1822 κήρυσσε ρητώς την "ισότητα".
Υπάρχουν στη "Γυναίκα της Ζάκυθος" μέρη λυρικά και μέρη ρεαλιστικά, με τολμηρή ανάμιξη απηχήσεων του ύφους της Βίβλου και του ιδιωματικού προφορικού ζακυνθινού λόγου, που υψώνεται σε όργανο μεγάλης τέχνης, όχι ηθογραφικής. Έχουν παρατηρηθεί αναλογίες με τη λατινικά γραμμένη "Υπερκάλυψη" του Foscolo, μια σάτιρα εναντίον λογοτεχνών της Ιταλίας, την οποία ο Σολωμός ήξερε και ως ένα βαθμό τη μιμήθηκε. Οι δικοί του στόχοι ήταν όμως σοβαρότεροι. Κατώτερα του σολωμικού είναι και ορισμένα σατιρικά-φανταστικά έργα των Γερμανών ρομαντικών Hoffmann και Hauff, στα οποία ο Διάβολος παίζει έναν ρόλο.